Kluczowe zmiany Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym dla rozwoju instalacji OZE
Ustawą z dnia z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw („Nowelizacja”) dokonano istotnych zmian Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym („Ustawa pzp”) wpływających m.in. na proces rozwijania projektów odnawialnych źródeł energii („OZE”). Nowelizacja została podpisana przez Prezydenta w dniu 24 lipca 2023 r. Większość postanowień Nowelizacji wejdzie w życie w terminie 30 dni od dnia jej ogłoszenia.
Poniżej przedstawiam najistotniejsze zmiany.
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
Nowelizacja usuwa z porządku prawnego instytucję studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy („Studium”).
Aktualnie obowiązujące Studia zachowają moc do dnia wejścia w życie planu ogólnego gminy („Plan ogólny”) w danej gminie, jednak nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2025 r. W tym okresie do Studium znajdą zastosowanie dotychczasowe przepisy Ustawy pzp.
Warto zauważyć, że do dnia utraty mocy Studium również do spraw opracowania i uchwalania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego („Plan miejscowy”), co do zasady, będą miały zastosowania przepisy dotychczasowe, a zatem będzie obowiązywała zasada zgodności projektu Planu miejscowego z zapisami Studium. Nowelizacja wprowadza jednak istotne dla instalacji OZE odstępstwo – zasady tej nie będzie trzeba stosować do lokalizacji urządzeń wytwarzających energię z OZE oraz ich stref ochronnych już od dnia wejścia w życie Nowelizacji (30 dni od dnia ogłoszenia).
Plan ogólny gminy
Nowelizacja zastępuje Studium instytucją Planu ogólnego. Zgodnie z Nowelizacją Plan ogólny stanowi jedną z kategorii aktów planowania przestrzennego, któremu jednocześnie będzie przysługiwał walor aktu prawa miejscowego.
Plan ogólny będzie sporządzany jedynie dla całego obszaru gminy (z wyłączeniem terenów zamkniętych innych niż ustalane przez ministra właściwego do spraw transportu), natomiast jego zmiana będzie mogła dotyczyć części obszaru gminy.
W Planie ogólnym obowiązkowo powinny zostać określone strefy planistyczne oraz gminne standardy urbanistyczne oraz fakultatywnie obszary uzupełnia zabudowy oraz obszary zabudowy śródmiejskiej.
Plan ogólny w zakresie elementów obligatoryjnych (strefy planistyczne oraz gminne standardy urbanistyczne) oraz określonych w nim obszarów zabudowy śródmiejskiej będzie uwzględniany przy sporządzaniu Planu miejscowego (Plan miejscowy powinien realizować założenia wynikające z Planu ogólnego) oraz będzie stanowił podstawę prawną decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu („Decyzja WZ”).
Nowelizacja wyszczególnia następujące strefy planistyczne, które mogą znaleźć się w Planie ogólnym:
– strefa wielofunkcyjna z zabudową mieszkaniową wielorodzinną;
– strefa wielofunkcyjna z zabudową mieszkaniową jednorodzinną;
– strefa wielofunkcyjna z zabudową zagrodową;
– strefa usługowa;
– strefa handlu wielkopowierzchniowego;
– strefa gospodarcza;
– strefa produkcji rolniczej;
– strefa infrastrukturalna;
– strefa zieleni i rekreacji;
– strefa cmentarzy;
– strefa górnictwa;
– strefa otwarta;
– strefa komunikacyjna.
Szczegółowa charakterystyka stref planistycznych znajdzie się w aktach wykonawczych, niemniej warto zwrócić uwagę, że w uzasadnieniu do Nowelizacji wskazano, że w strefach otwartych, gospodarczych oraz górnictwa „domyślnie” dopuszczone będzie zlokalizowanie instalacji OZE (niemniej Plan ogólny sam w sobie nie będzie wystraczający do budowy instalacji OZE – o czym będzie mowa dalej).
Wejście w życie Planu ogólnego nie będzie powodowało utraty mocy obowiązującej Planów miejscowych ani Decyzji WZ.
Plan miejscowy
Plan miejscowy stanie się głównym instrumentem regulującym możliwość budowy instalacji OZE.
Zgodnie z Nowelizacją, zmiana zagospodarowania terenu dotycząca niezamontowanych na budynku instalacji OZE lokalizowanych:
(a) na użytkach rolnych klasy I–III i gruntach leśnych,
(b) na użytkach rolnych klasy IV, o mocy zainstalowanej elektrycznej większej niż 150 kW lub wykorzystywanych do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania energii elektrycznej,
(c) na gruntach innych niż wskazane w lit. a i b, o mocy zainstalowanej elektrycznej większej niż 1000 kW,
będzie możliwa wyłącznie na podstawie Planu miejscowego.
A contrario, zmiana zagospodarowania terenu dotycząca instalacji OZE niezamontowanych na budynkach, które nie są kwalifikowane przez powyższe przesłanki oraz instalacji OZE zamontowanych na budynkach będzie możliwa na podstawie Decyzji WZ, które jednak będą musiały być zgodne z Planem ogólnym.
Nowelizacja rozstrzyga wprost, że Plan miejscowy przewidujący możliwość lokalizacji budynków będzie umożliwiał lokalizację zamontowanych na budynku instalacji OZE wykorzystujących do wytwarzania energii wyłącznie energię promieniowania słonecznego oraz mikroinstalacji w rozumieniu art. 2 pkt 19 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii, również w przypadku innego przeznaczenia terenu niż produkcyjne, chyba że ustalenia Planu miejscowego będą jednoznacznie zakazywały lokalizacji takich instalacji.
Warto zauważyć, że projekt Planu miejscowego nie będzie musiał być zgodny z obowiązującym już wcześniej Planem ogólnym. Wynika to z tego, że Nowelizacja dopuszcza równoległe procedowanie zmian Planów ogólnych oraz Planów miejscowych. W takim przypadku, Plan miejscowy oczywiście będzie musiał być zgodny z Planem ogólnym, jednak nie dotychczasowym, a zmienionym, który powinien wejść w życie przed uchwaleniem Planu miejscowego.
Nowelizacja wprowadza do porządku prawnego postępowanie uproszczone, które może mieć zastosowanie wyłącznie do przypadków wymienionych w Ustawie pzp. Co istotne, postepowanie uproszczone może mieć zastosowanie m.in. jeżeli Plan miejscowy albo jego zmiana dotyczy wyłącznie lokalizacji instalacji OZE innych niż elektrownie wiatrowe w rozumieniu ustawy z dnia 20 maja 2016 r. o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych.
Nowelizacja wprowadza też nową instytucję zintegrowanego planu inwestycyjnego, który będzie stanowił szczególną formę Planu miejscowego. Zintegrowany plan inwestycyjny będzie mógł zostać uchwalony na wniosek inwestora składany za pośrednictwem wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. W ramach tej procedury zawierana będzie umowa urbanistyczna, w której inwestor będzie zobowiązany do realizacji na rzecz gminy inwestycji uzupełniającej, niejako „w zamian” za uchwalenie zintegrowanego planu inwestycyjnego zgodnie z projektem przygotowanym przez inwestora. Warto wskazać, że w przypadku, gdy zintegrowany plan inwestycyjny będzie dotyczył wyłącznie lokalizacji instalacji OZE innych niż elektrownie wiatrowe w rozumieniu ustawy z dnia 20 maja 2016 r. o inwestycjach, z zastrzeżeniem pewnych warunków, procedura uchwalania zintegrowanego planu inwestycyjnego będzie mogła zostać dodatkowo przyśpieszona, nawet w stosunku do procedury uproszczonej opisanej powyżej.
Co do zasady, od dnia utraty mocy Studium w danej gminie (Studium utracą moc najpóźniej w dniu 31 grudnia 2025 r.), uchwalenie Planu miejscowego albo jego zmiany będzie możliwe, jeżeli w danej gminie wejdzie w życie Plan ogólny.
Przed tym dniem będzie możliwe uchwalanie Planów miejscowych, do których, co do zasady, będą miały zastosowanie przepisy dotychczasowe. Jak już wcześniej wskazano (pkt. I) w tym okresie będzie obowiązywała dotychczasowa zasada zgodności projektu Planu miejscowego z zapisami Studium, za wyjątkiem kilku wyłączeń – co istotne, zasada ta nie będzie miała zastosowania do lokalizacji urządzeń wytwarzających energię z OZE oraz ich stref ochronnych.
Decyzja WZ
Nowelizacja wprowadza termin obowiązywania Decyzji WZ. Decyzja WZ wygaśnie po upływie 5 lat od dnia, w którym stanie się prawomocna. Nowelizacja ogranicza jednak stosowanie tego terminu. Termin ten nie będzie miał zastosowania do Decyzji WZ, które staną się prawomocne przed dniem 01 stycznia 2026 r. W związku z tym, Decyzje WZ prawomocne przed tą datą będą decyzjami nieograniczonymi w czasie (z zastrzeżeniem dotychczasowych zasad ich wygaszania).
Zgodnie z Nowelizacją, do dnia utraty mocy Studium w danej gminie (tj. do dnia wejścia w życie Planu ogólnego, nie dłużej niż do 31 grudnia 2025 r.), zmiana zagospodarowania terenu będzie mogła nastąpić na podstawie Decyzji WZ również w przypadkach niezamontowanych na budynku instalacji odnawialnych źródeł energii lokalizowanych:
(a) na użytkach rolnych klasy I–III i gruntach leśnych,
(b) na użytkach rolnych klasy IV, o mocy zainstalowanej elektrycznej większej niż 150 kW lub wykorzystywanych do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania energii elektrycznej,
(c) na gruntach innych niż wskazane w lit. a i b, o mocy zainstalowanej elektrycznej większej niż 1000 kW.
Należy jednak zastrzec, że z uwagi na obowiązujące ograniczenia w zakresie zmiany przeznaczenia gruntów rolnych klasy I-III oraz gruntów leśnych (lit. a powyżej), zmiana zagospodarowania tych gruntów nie będzie możliwa wyłącznie na podstawie Decyzji WZ. Wynika to z tego, że zmiana przeznaczenia tych gruntów (zgodnie z ustawą o ochronie gruntów rolnych i leśnych): (i) wymaga uzyskania zgody (w zależności od rodzaju lub własności gruntu) ministra właściwego do spraw rozwoju wsi, ministra właściwego do spraw środowiska albo marszałka województwa oraz (ii) jest dokonywana w Planie miejscowym. W Nowelizacji brak jest regulacji uchylających te zasady. W związku z tym, wskazanie w Nowelizacji na możliwość zmiany zagospodarowania tych gruntów (klas I-III oraz leśnych) na cele rozwijania instalacji OZE na podstawie Decyzji WZ należy ocenić jako błąd legislacyjny.
Warto też wskazać, że do spraw dotyczących wydania Decyzji WZ, wszczętych i niezakończonych decyzją ostateczną przed dniem wejścia w życie Nowelizacji, stosuje się przepisy Ustawy pzp w brzmieniu dotychczasowym. Co istotne, podobna zasada będzie odnosiła się do spraw dotyczących wydania Decyzji WZ, wszczętych od dnia wejścia w życie Nowelizacji, ale przed dniem utraty mocy Studium w danej gminie.
Wydanie Decyzji WZ na wniosek złożony od dnia 1 stycznia 2026 r. będzie możliwe jedynie, jeżeli w danej gminie wszedł w życie Plan ogólny. Należy jednak pamiętać, że w takim przypadku Studium w danej gminie utraci moc, a zatem wygaśnie możliwość uzyskania Decyzji WZ dla instalacji OZE wskazanych w lit. b) – c) powyżej.
Podsumowanie
1) Decyzje WZ, które stały się prawomocne do dnia wejścia w życie Nowelizacji, jak również Decyzje, które staną się prawomocne przed dniem 31 grudnia 2025 r. będą miały charakter decyzji bezterminowych (nieograniczonych terminem).
2) Decyzje WZ, które staną się prawomocne po dniu 31 grudnia 2025 r, będą wygasały po upływie 5 lat od dnia, w którym stały się prawomocne.
3) Do postępowań w sprawie wydania Decyzji WZ rozpoczętych, ale nie zakończonych przed dniem wejścia w życie Nowelizacji, stosuje się dotychczasowe przepisy Ustawy pzp. W związku z tym Decyzje WZ będą w dalszym ciągu wydawane, tam gdzie zostały złożone odpowiednie wnioski przed dniem wejścia w życie Nowelizacji.
4) Wejście w życie Nowelizacji nie blokuje możliwości ubiegania się o nowe Decyzje WZ dla instalacji OZE tj. istnieje możliwość składania nowych wniosków o wydanie Decyzji WZ i do tych postępowań również znajdą zastosowanie dotychczasowe przepisy Ustawy pzp. Niemniej, terminem granicznym jest utrata mocy Studium (uchwalenie dla gminy Planu ogólnego lub data 31 grudnia 2025 r.).
5) Od dnia 01 stycznia 2026 r.:
(a) zmiana zagospodarowania terenu dotycząca niezamontowanych na budynku instalacji OZE lokalizowanych:
(i) na użytkach rolnych klasy I–III i gruntach leśnych,
(ii) na użytkach rolnych klasy IV, o mocy zainstalowanej elektrycznej większej niż 150 kW lub wykorzystywanych do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania energii elektrycznej,
(iii) na gruntach innych niż wskazane w lit. (i) oraz (ii), o mocy zainstalowanej elektrycznej większej niż 1000 kW,
– będzie możliwa wyłącznie na podstawie Planu miejscowego (brak możliwości wnioskowania o Decyzję WZ);
(b) zmiana zagospodarowania terenu dotycząca niezamontowanych na budynku instalacji OZE niekwalifikowanych przez przesłanki wskazane w lit. a) albo dotycząca instalacji OZE zamontowanych na budynku będzie możliwa na podstawie Decyzji WZ po uchwaleniu w danej gminie Planu ogólnego oraz pod warunkiem zgodności Decyzji WZ z Planem ogólnym.
Michał Łysakowski i Paweł Zajkowski
Partnerzy w kancelarii AT LAW Łysakowski Zajkowski Radcowie Prawni Spółka Partnerska
